Hr-ketel en cv-installatie zuinig afstellen

Let op: onderstaande informatie is alleen van toepassing op hoogrendementsketels (hr).

De hr-ketel zuinig afstellen, waarom zou je dat doen? De hr-ketel is een energiezuinige manier om je huis te verwarmen. Veel mensen vertrouwen daar op en kijken er verder niet naar om. Toch is het slim dat wel te doen, want je trouwe vriend in huis heeft het waarschijnlijk moeilijk. De meeste hr-ketels verbruiken veel meer gas dan nodig is. Hoe komt dat?

Het heeft te maken met de verdeling van het verwarmingswater. In weinig gebouwen is dit ingesteld, waardoor de ketel het verwarmingswater moeilijk naar alle radiatoren kan krijgen. Om deze handicap te verbloemen gaat de ketel harder pompen en branden. Het gevolg is dat je gasverbruik veel hoger is dan eigenlijk nodig. Ook kun je problemen in huis ervaren met kamers die slecht opwarmen of juist te warm worden.

Het oplossen van dit probleem heet met een moeilijk woord waterzijdig inregelen. Dit kun je zelf doen of door een expert laten uitvoeren. Hierdoor stroomt het hete water makkelijker naar alle radiatoren toe, waardoor de hr-ketel minder gas verbruikt. Je bespaart hiermee tot wel 20% op het gasverbruik en soms zelfs meer.

Hoe werkt waterzijdig inregelen?

Hieronder zie je een versimpeld voorbeeld. De hr-ketel pompt het verwarmingswater naar de radiatoren toe. Maar er is iets geks te zien. De radiatoren dichtbij de ketel worden goed warm. Radiator nummer 3, het verst van de ketel vandaan, wordt niet goed warm. Hoe komt dat?

Zonder begeleiding stroomt water de makkelijkste weg. Begint de cv-ketel te pompen, dan stroomt het water de kortste route met de minste weerstand. Het stroomt dus vooral veel door de eerste radiators heen vlakbij de ketel, om vervolgens weer snel terug naar de ketel te stromen. Zie het eerste plaatje.

Sommige installateurs of technici roepen dat de hr-ketel alles zelf regelt. En dat er niets hoeft te worden afgesteld. Dat klopt niet! Het enige wat de hr-ketel kan, is harder of zachter branden. En pompen. Dit wordt moduleren genoemd. Oude cv-ketels konden dit niet, die konden op één stand werken. Daarom was de hr-ketel zuiniger en beter.

Maar wat de hr-ketel niet kan, is bepalen hoeveel water door elke radiator moet stromen. De radiator dichtbij de ketel stroomt als eerste vol met heet water. Die warmt het snelste op. Radiatoren verder weg (zoals nr. 3 in het plaatje) wachten langer op warm water en krijgen minder. Ook hebben grote radiatoren meer nodig om op te warmen dan kleine radiatoren.

Het is dus belangrijk dat alle radiatoren goed worden ingesteld. Als de eerste radiator minder snel stroomt, gaan de tweede en derde radiator sneller stromen. Zo bereikt het warme water makkelijker de laatste radiator. Het instellen geldt ook voor convectors of vloerverwarming, als je die hebt. Zijn deze niet (goed) ingesteld, dan gaat de ketel continu overcompenseren. De ketel gaat harder branden, op hogere temperatuur. En harder pompen. Dat kost veel extra gas.

Stel je alle radiatoren wel goed in, dan krijgt de hr-ketel het warme water makkelijker, sneller en eerlijk over alle radiatoren verdeeld. Extra energie geven om de laatste radiator warm genoeg te krijgen is dus niet meer nodig. Ook komt de hr-ketel op lagere temperatuur te werken waardoor hij zuiniger brandt. Lees hieronder verder hoe dat zit.

Hoe kan de hr-ketel zuiniger met gas omgaan?

Tijdens de verbranding van gas ontstaat er een rookpluim. Buiten zie je hem uit het schoorsteentje van je ketel komen. Daar zitten veel stoffen in, waaronder waterdamp. Hier zit warmte in. Een slimme Nederlander uit Limburg, Jan Deckers, kwam op het idee om deze warmte te benutten. Zo is de huidige hr-ketel ontworpen en in de loop van de jaren ’80 op de markt gekomen.

De hoogrendementsketel kan een deel van de warmte uit de rookgassen gebruiken voor de verwarming van je huis. Zo kun je dus uit minder gas toch dezelfde hoeveelheid warmte halen. Dat voordeel is maximaal 11%. Maar hoe werkt dit dan precies?

Bij een cv-systeem zie je altijd twee leidingen: door de ene pompt de cv-ketel het warme water naar de radiatoren. Nadat dit water door de radiatoren is gestroomd, gaat het door de andere leiding (de ‘retour’) terug naar de ketel. De temperatuur van dat afgekoelde water is van groot belang voor de zuinigheid van de hr-ketel.

Het draait namelijk om condensatie. Misschien een moeilijk woord, maar we kennen het allemaal. Als je in de winter van buiten naar binnen loopt en je bril beslaat. De wasem die we in de winter uit onze mond in de lucht blazen. De wolken in de lucht. De vliegtuigstrepen. Het is allemaal condens: vocht.

Als je water in een pan kookt, gaan de watermoleculen steeds heviger bewegen bij het stijgen van de temperatuur. Na een tijdje begint er wat te borrelen. Deze zwevende watermoleculen zijn een soort stoom (waterdamp). Hier zit veel warmte in. Zodra deze waterdamp met iets koels in aanraking komt, zoals het deksel op de pan, koelt de damp af tot duidelijk zichtbare waterdruppels. De warmte in de druppels wordt overgedragen op het deksel. Zo warmt het deksel op.

In de hr-ketel gebeurt dit ook. Bij het verbranden van gas en het verwarmen van de cv-leiding ontstaat ook waterdamp. Zweeft de hete waterdamp langs iets kouds, dan wordt een deel van de warmte die erin zit middels condens (de waterdruppels) bruikbaar voor de verwarming van je huis. In de hr-ketel is hier een warmtewisselaar voor ingebouwd.

Hier komt het waterzijdig inregelen om de hoek kijken. Dat is belangrijk om op een hoger rendement te kunnen verwarmen. Zonder verschil in temperatuur ontstaat er namelijk weinig of geen condens. In de zomer zal een bril niet zo snel beslaan als je van buiten naar binnen stapt, omdat het binnen en buiten ongeveer even warm is. Dit is dus ook de voorwaarde voor hr-ketels: temperatuurverschil.

Het verwarmingswater dat retour naar de ketel gaat, moet 10°C (bij vloerverwarming) tot 20°C (bij radiatoren) kouder zijn dan de temperatuur van het aangevoerde water. Dat wordt bereikt als alle radiatoren, allemaal op gelijkmatig en gepast tempo stromen. Ook moet de temperatuur van het retourwater niet hoger zijn dan 57°C. Na het waterzijdig inregelen zal dit ook bijna niet meer gebeuren.

Behalve een gelijkmatigere opwarming in je hele huis, biedt het waterzijdig inregelen dus ook als voordeel dat je hr-ketel gaat werken waar hij voor ontworpen is, namelijk op hoog rendement en zuinig. Je kunt dit verder verbeteren door de instellingen van je hr-ketel aan te passen zodat hij nog zuiniger gaat werken. Onderaan deze pagina vind je meer hoe je dat kunt doen.

Is jouw systeem wel of niet goed afgesteld?

Hoe kun je controleren of jouw radiatoren op de juiste manier zijn afgesteld? Dat kun je doen door bij een koude radiator met je handen te voelen hoe deze de eerste minuut opwarmt.

• Verspreidt de warmte zich snel horizontaal aan de bovenkant van je radiator? Dan is de kans groot dat deze goed is ingesteld.

• Gaat het warme water snel verticaal retour naar de cv-ketel? Dan is deze radiator helemaal niet goed ingesteld.

Je kunt ook een aantal keer de temperatuur van de cv-leiding checken. Doe dat vlak onder de hr-ketel. Voel je steeds een duidelijk verschil tussen de aanvoer- en retourleiding? Dan gaat het waarschijnlijk goed. Maar bij slecht ingeregelde cv-installaties voel je nauwelijks verschil (minder dan 10 graden). Dat is een teken dat de installatie ingeregeld moet worden. Je kunt dan flink besparen.

Hoe moet je waterzijdig inregelen?

Het is dus belangrijk dat elke radiator ongeveer even snel warm wordt, ongeacht alle verschillen die er zijn. Bij elke radiator moet het water sneller of juist langzamer stromen. Dit zijn twee manieren waarop je dat kunt instellen.

1. Inregelen met de radiatorkraan

Sommige radiatorkranen zijn in te regelen. Ze zijn zoals het heet ‘voorinstelbaar’, waarmee je kunt bepalen hoeveel warm water door de radiator mag stromen. Misschien zijn sommige radiatoren bij jou thuis al eens vervangen en zijn deze al voorzien van inregelbare radiatorkranen.

Het is vrij ingewikkeld om alle inregelbare kranen te beschrijven, daarom staan hier slechts een aantal voorbeelden. Je hebt bij deze kranen een speciale inregelsleutel nodig. Het inregelen gaat vervolgens door telkens de temperatuur bij elke radiator te meten en deze net zo lang bij te stellen totdat hij correct stroomt. Sommige kraantypen zijn in te stellen op een nummer, waarbij je uit een tabel of app kunt lezen op welk nummer je de kraan moet instellen.

Wil je dat een installateur jouw cv-installatie gaat waterzijdig inregelen, dan zal hij hoogstwaarschijnlijk nieuwe radiatorkranen installeren. Die zijn namelijk sneller in te stellen voor installateurs, dan wanneer elke radiatoren op de juiste temperatuur moet worden afgesteld.

Een voorbeeld is de radiatorkraan Danfoss Dynamic Valve. Deze hoeft éénmalig worden ingesteld en heeft drukcompensatie. Zelfs als de druk in de installatie verandert (doordat bepaalde radiatoren in huis open of dicht worden gedraaid), blijven deze dynamische kranen de juiste hoeveelheid warm water afgeven. Ze passen zich zelf aan. Nog een voorbeeld is Eclipse van fabrikant Heimeier.

Dynamische kranen zijn wat duurder in aanschaf, maar besparen ongeveer een aantal procenten meer aan gas.

2. Inregelen met het voetventiel

Het voetventiel is een klein onderdeel dat zich aan de ‘uitgang’ van de radiator bevindt. Er zit een dopje op. Als je dat eraf draait, zie je het ventiel. Dit kun je eenvoudig open (linksom) of dicht (rechtsom) draaien met een universele inbussleutel.

Voetventielen zijn handig om een radiator makkelijk te vervangen zonder al het water uit de cv-installatie te moeten halen. Door zowel de radiatorkraan als het voetventiel dicht te draaien kan er geen water uit de installatie ontsnappen.

Het voetventiel is ook geschikt voor het waterzijdig inregelen. Sommige installateurs raden inregelen met het voetventiel af, omdat er een grotere kans op verstopping zou zijn. Vooral oude cv-installaties kunnen vervuild water hebben. De ergste vervuiling blijft hangen op de bodem van radiatoren. Het oplossen van het probleem is echter relatief simpel.

Hebben al jouw radiatoren een voetventiel? Lees dan hieronder hoe je daarmee zelf kunt waterzijdig inregelen.

De kosten van waterzijdig inregelen

Wat zijn de kosten van waterzijdig inregelen? De kosten van waterzijdig inregelen vallen in de meeste gevallen mee, zeker in tegenstelling tot zonnepanelen of bepaalde isolatiemaatregelen. Dat komt omdat de besparing van waterzijdig inregelen relatief hoog is. Daardoor zijn de kosten snel terugverdiend. Kun je het waterzijdig inregelen zelf doen, dan zijn de kosten het laagst. Lees hieronder meer.

Laten uitvoeren

Steeds meer installateurs bieden de service waterzijdig inregelen aan. Over het algemeen zijn de kosten hiervan € 200 tot € 400, afhankelijk welke aanpak de installateur kiest en hoe lang hij daar mee bezig is. Dit is dus alleen de tijd die een installateur nodig heeft om alle radiatorkranen in te regelen.

Zijn jouw huidige radiatorkranen niet geschikt om in te regelen? Dan moeten er nieuwe geplaatst worden en komen er kosten bij. Een nieuwe radiatorkraan kost tussen de € 15 en € 40 per stuk. In een gemiddelde woning staan zeven tot tien radiatoren.

Daarnaast betaal je voorrijkosten en dubbel uurtarief indien het werk met z’n tweeën uitgevoerd moet worden. Het werk duurt ongeveer 2 tot 4 uur.

De maximale kosten voor het laten uitvoeren van waterzijdig inregelen zijn in een gemiddelde woning tussen € 700 en € 1000. Dat is nog steeds goedkoper dan zonnepanelen of bijvoorbeeld vloerisolatie! Ook zijn de kosten sneller terugverdiend.

Ondanks de zeer nuttige bijdrage wordt waterzijdig inregelen niet gesubsidieerd. Uitzondering is voor verenigingen van Eigenaren: Lees meer

Zelf doen

Als jouw radiatoren voorzien zijn van een voetventiel of inregelbare radiatorkraan, dan is het mogelijk om zelf proberen waterzijdig in te regelen.

Op internet is er een speciale inregelkit te koop, zoals op bol.com waarmee je zelf de cv kunt inregelen met de benodigde spullen. Je krijgt thermometers en een boekje met instructie hoe het precies moet. Hiermee maak je zelf kennis met jouw cv-installatie en het principe van waterzijdig inregelen. De kit is ook geschikt voor vloerverwarming en stadsverwarming.

 
→ Bekijk de inregelkit op bol.com
 
 
Hieronder kun je zien hoe het inregelen werkt.

Uitleg: zelf radiatoren waterzijdig inregelen

Er zijn meerdere manieren om je cv-installatie in te regelen. Een makkelijke manier om dit zelf te doen is door te werken met de temperatuurmethode. Dit wil zeggen dat je van alle radiatoren de temperaturen meet en ze daarop gaat instellen. Het makkelijkst is door te werken met de voetventielen.

Inregelsleutels zijn te koop bij bouwmarkten of online zoals bol.com

Om de temperatuur en daarmee de doorstroming van de radiatoren te kunnen meten heb je een infrarood thermometer nodig. Dit apparaat kost circa een of twee tientjes en is onmisbaar bij het waterzijdig inregelen! Deze is te koop bij online shops als Bol.com en Aliexpress

 Koop ir-thermometer bij bol.com
 
Let op: heb je de inregelkit aangeschaft? Dan is de ir-thermometer meegeleverd.

 

Zo ga je waterzijdig inregelen

Let eerst hier nog even op:

• Zet elke radiator open.
• Zorg ervoor dat de ketel een tijdje blijft stoken (draai de thermostaat iets hoger en zet bijv. een buitendeur open).
• Wacht even tot de radiatoren goed warm zijn.
• Inregelen doe je het best in de herfst of winter, als je toch moet verwarmen.

Dan ga je met de ir-thermometer de temperaturen van alle radiatoren meten. Meet de temperatuur bij de aanvoer en de retour van elke radiator, dus waar het warme water de radiator binnenkomt en waar het de radiator weer verlaat.
Tip: om foute metingen te voorkomen kun je een stukje ondoorzichtig tape of iets dergelijks op de radiator plakken en daar de ir-thermometer op richten.

Bij alle radiatoren waar het temperatuurverschil tussen aanvoer en retour te groot is, ga je de inregelkraan of het voetventiel een beetje verder open draaien. Een te groot verschil in temperatuur betekent dat de radiator te langzaam stroomt en daardoor te weinig warm water krijgt en dus ook minder warmte afgeeft dan eigenlijk zou moeten.

Daar waar het temperatuurverschil te klein is, moet de kraan of het voetventiel een stukje dichtgedraaid worden. Dit heet ook wel ‘knijpen’. Het warme water stroomt in die radiatoren te snel, waardoor het te heet weer terug naar de ketel gaat.

Wacht ongeveer 10 minuten totdat je weer opnieuw aan de kranen of voetventielen gaat draaien. Breng elke keer kleine veranderingen aan. Let op dat elke verandering invloed heeft op het hele cv-systeem: als één radiator sneller gaat stromen, gaat het water langzamer door de andere radiatoren. Nieuwe radiatorkranen die dynamisch zijn, hebben hier geen last van. Voorbeelden zijn Heimeier Eclipse en Danfoss Dynamic Valve.

 

 

 

Wat zijn de goede temperaturen?

Als je de radiatoren gaat inregelen, moet je weten op welke temperatuur je ze moet instellen.

Warm water in de radiatoren moet de tijd krijgen om de warmte af te geven aan de ruimte. Daarom moet de temperatuur van het water dat de radiatoren verlaat (retour) ongeveer 20 tot 25% lager zijn dan het inkomende water.

Natuurlijk wisselt de temperatuur van de radiatoren continu. Als het erg koud is, zullen de radiatoren op hogere temperatuur worden verwarmd. Anders wordt je kamer niet warm genoeg. Als de ketel op iets hoger vermogen brandt, wordt het temperatuurverschil wat groter (zo’n 20 tot 25 graden).

Bij warmer weer, en bij het op temperatuur houden overdag, werken de radiatoren op minder hoge temperatuur en brandt de ketel op het laagste vermogen. Een temperatuurverschil van rond de 15 graden is dan perfect. Daar kun je alle radiatoren op inregelen.

 
In de tabel zie je dat door het inregelen de retourtemperatuur eigenlijk niet meer boven de dauwpunttemperatuur uitkomt. Daardoor condenseert de hr-ketel dus altijd, waardoor er energie gehaald kan worden uit de rookgassen. Dat bespaart energie!

Nog zuiniger verwarmen: hr-ketel goed instellen

Behalve waterzijdig inregelen levert ook het zuinig afstellen van je hr-ketel een besparing op. Dit kun je doen door de instellingen als het vermogen, de pompsnelheid en de temperatuur van het verwarmingswater aan te passen.

Hieronder vind je filmpjes met stap-voor-stap uitleg hoe je jouw ketel kunt instellen. Zo kun je direct met jouw ketel aan de slag. Het aanpassen van de instellingen kun je ook doen zonder waterzijdig inregelen, maar je loopt dan wel risico dat het opwarmen niet meer goed lukt.

1. Vermogen van de ketel

Het vermogen van de cv-ketel betekent eigenlijk niets anders dan de grootte/sterkte van de vlam in de ketel. Het vermogen heeft dus met kracht en snelheid te maken en wordt uitgedrukt in kiloWatt (kW).

Een hoog vermogen is nodig om alle kamers in een slecht geïsoleerde woning naar 20 graden te kunnen krijgen. Ook is een hoog vermogen nodig als het warme water niet gelijkmatig over alle radiatoren wordt verdeeld (niet waterzijdig ingeregeld).

In de meeste gevallen is een hoog vermogen dus niet noodzakelijk. Toch staan de meeste hr-ketels op het standaard vermogen, de fabrieksinstelling. Door dit te verlagen kun je gas besparen.

Het lijkt een beetje op koken. Als je gaspit halfhoog brandt, kook je zuiniger dan wanneer je dit op hoge vlam doet. Op hoge vlam gaat veel warmte naast de pan. Op een kleine vlam duurt het koken wat langer, maar de warmte krijgt meer tijd om overgedragen te worden op de pan. Het kost dus meer tijd, maar je bespaart gas (tot 60% volgens het Voedingscentrum).

Vermogen cv-ketel verlagen

Om meer gas te besparen, kun je dus proberen het vermogen van de hr-ketel lager te zetten. Doe dit in stapjes, bijvoorbeeld van 18 kW naar 14 kW. Lukt dat goed? Dan kun je nog lagere vermogens proberen. In de meeste gevallen gaat dit probleemloos. Bij goed geïsoleerde woningen is vaak het laagste vermogen (bijvoorbeeld 7 kW) al ruim voldoende.

Heb je een te laag vermogen ingesteld, dan merk je dat vanzelf. De kamer zal niet meer zo warm worden als je wilt. In dat geval kun je het vermogen weer wat hoger instellen. Geeft de ketel een foutmelding, dan druk je op de resetknop.

Welk vermogen het beste past, is een kwestie van uitproberen. Maar in het algemeen geldt: hoe lager, hoe zuiniger.

2. Pompsnelheid verlagen

Het doel van waterzijdig inregelen is dat het warme water rustiger door de radiatoren stroomt. Daardoor krijgt het de tijd om de warmte over te dragen aan de ruimte waar deze in staan. Dankzij het inregelen wordt het temperatuurverschil tussen het inkomende en uitgaande water van radiatoren groter. Het water gaat een stuk langzamer stromen.

Het is dus ook logisch dat de pomp van de hr-ketel langzamer gaat draaien. Vaak doet de ketel dat niet. Je moet de pompsnelheid dan zelf lager instellen. Dit verlaagt tevens het stroomverbruik en vermindert ruis in de cv-leidingen.

Lees in de handleiding of op internet hoe je de pompsnelheid kunt verlagen. Of bekijk hierboven de filmpjes met uitleg over bepaalde merken hr-ketels.

3. Temperatuur cv-water verlagen

De temperatuur van het cv-water, dus het circulerende verwarmingswater, speelt ook een rol in de zuinigheid. Hoe lager deze temperatuur, hoe zuiniger.

Vaak staat deze temperatuur op standaard 80°C graden. Bij oudere ketels zelfs 90°C. Deze temperatuur wordt gehaald als de temperatuur in huis meerdere graden verhoogd moet worden. Dus vroeg in de ochtend bijvoorbeeld, om je huis snel weer warm te krijgen.

Je kunt proberen deze temperatuur lager in te stellen. De radiatoren geven dan iets minder warmte af en het opwarmen duurt wat langer. Toch is dit vaak nog steeds genoeg om je huis warm te krijgen. Door radiatorventilators toe te voegen. verhoog je juist weer de warmteafgifte en versnel je de opwarming.

Op lagere temperatuur brandt de ketel zuiniger. Bijvoorbeeld bij 30°C retour stookt de ketel zo’n 11% zuiniger dan bij 60°C retour. Daarnaast ontsnapt bij lagere temperaturen minder warmte via de cv-leidingen. De meeste woningen worden ook goed warm met een cv-temperatuur tussen 60 en 70 graden. Bij goed geïsoleerde woningen zou 60 graden al meer dan genoeg moeten zijn. De extra tijd die het kost om je woning warm te krijgen is beperkt.

Sneller verwarmen op lage en zuinige temperatuur

Verwarmen met een lage temperatuur wordt de toekomst, want dat is energiezuiniger. Speciale radiatoren of vloerverwarming werken op een lage temperatuur. Gewone radiatoren hebben juist een hoge temperatuur nodig om ruimtes (snel) te kunnen verwarmen.

Wil je gewone radiatoren op een lagere temperatuur en dus zuiniger laten verwarmen? Dan kan een radiatorventilator daarbij helpen. Dit product is in Nederland uitgevonden en werkt heel eenvoudig: kleine ventilatoren halen meer warmte uit de radiator en maken deze dus krachtiger. Daardoor gaat het opwarmen van je kamer sneller en is ook een lagere en zuinigere cv-temperatuur mogelijk!

Lees meer over de radiator ventilator

Kapotte radiatoren opsporen

Met de infrarood thermometer kun je ook fouten in de installatie ontdekken. Helaas komt het regelmatig voor dat radiatoren verkeerd zijn aangesloten. Dat is het geval als een radiator onderin het warmst is. Dat is nooit goed. Heb je na de aanpassingen twijfels of er een radiator niet goed werkt? Schakel dan de hulp in van een expert.

Cv-ketel bijvullen en ontluchten

Als je bezig bent, kijk dan meteen even naar de druk van de cv-installatie. Is deze te laag (minder dan 1 bar), dan moet hij bijgevuld worden. Een te lage druk is de oorzaak dat radiatoren niet goed warm worden. Wist je dat je energie bespaart met een juiste cv-druk? Hoe je de cv makkelijk zelf bijvult, lees je op cv-ketel bijvullen.

Ook is het belangrijk dat de cv-installatie ontlucht is. Lucht veroorzaakt tikken in de leidingen. En lucht blokkeert de verspreiding van warmte over de radiatoren. Dat kost dus extra gas om je woning warm te krijgen. Het ontluchten is niet moeilijk. Lees hoe het werkt op cv ontluchten.

Maak je centrale verwarming nóg zuiniger!

Radiator ventilator	Cv-leidingen isoleren	Radiatorfolie
Sneller en goedkoper verwarmen met de radiator ventilator. Bespaar meer dan € 100 per jaar!	Isoleer zelf de leidingen van je cv die door onverwarmde ruimtes lopen. Bespaar € 2 per meter!	Bespaar tot ruim € 100 per jaar met onzichtbare radiatorfolie!
Bekijk radiator ventilator	Lees meer over cv buisisolatie	Bekijk radiatorfolie