Hr-ketel en cv-installatie zuinig afstellen

Let op: onderstaande informatie is alleen van toepassing op hoogrendementsketels (hr).

De hr-ketel zuinig afstellen, waarom zou je dat doen? Hij is je beste vriend in huis en voorziet je van warmte en comfort. Dat klopt, maar veel hr-ketels verbruiken meer energie dan nodig om jouw huis net zo warm te houden. Hoe komt dat?

Het heeft te maken met de verdeling van het warme cv-water. Door elke radiator stroomt water, gepompt vanuit de cv-ketel. Maar ontvangt elke radiator de juiste hoeveelheid liters warm water? In een grote radiator zit namelijk veel water, in een kleine radiator minder. Hier zit het onzichtbare probleem, want kleine radiatoren krijgen vaak teveel warm water en grote radiatoren te weinig.

Bij de meeste woningen is deze doorstroom van water in radiatoren nooit ingesteld. Het gevolg kan zijn dat sommige ruimtes in huis traag of slecht opwarmen. Andere ruimtes worden weer te warm. Misschien hoor je ook veel geluid in de cv-leidingen. De hr-ketel corrigeert de onbalans in het systeem door harder te branden en te pompen; extra energie geven dus. Het gevolg is ook dat hierdoor de hr-ketel minder zuinig brandt en meer energie verliest.

Het oplossen van dit probleem heet met een moeilijk woord waterzijdig inregelen. Dit kun je zelf doen of door een expert laten uitvoeren. Je bespaart hiermee tot wel 20% op het gasverbruik en soms zelfs meer.

Hoe werkt waterzijdig inregelen?

Het probleem van een slecht of niet ingeregelde cv-installatie ziet er zo uit:

Hierboven zie je een versimpeld voorbeeld wat in de praktijk veel voorkomt. De eerste radiator, het dichtste bij de ketel, ontvangt als eerste het warme water. Terwijl deze al begint vol te stromen en opwarmt, heeft de laatste radiator nog bijna niets ontvangen. De derde en laatste radiator is letterlijk later aan de beurt en wordt dus trager warm.

In het voorbeeld zijn alle radiatoren even groot, maar in de praktijk is dat natuurlijk niet zo. In de woonkamer staan vaak grote radiatoren met een grote inhoud water, in de gang of de wc staan kleine radiatoren. Toch zijn die ruimtes vaak het warmst. Om toch de verste radiatoren goed warm te kunnen krijgen, moet de hr-ketel harder pompen en op hogere temperatuur branden. Daardoor verliest de ketel veel energie. Hoe dat zit lees je hieronder.

Om evenwicht te krijgen in het cv-systeem, moeten de radiatoren waterzijdig worden ingeregeld. In het voorbeeld hierboven betekent het dat de waterdoorstroom in radiator 1 iets langzamer wordt afgesteld. Daardoor loopt het warme water iets sneller door naar de tweede en de derde radiator. Op deze manier lukt het om de laatste radiator letterlijk meer energie te geven. Het warme cv-water zal hierdoor soepeler door het cv-systeem gaan lopen. Alle ruimtes in huis worden ongeveer even snel warm en er wordt minder energie verspild.

Hoe kan de hr-ketel zuiniger met gas omgaan?

Bij een cv-systeem zie je altijd twee leidingen: door de ene pompt de cv-ketel het warme water naar de radiatoren. Nadat dit water door de radiatoren is gestroomd, gaat het door de andere leiding (de ‘retour’) terug naar de ketel. De temperatuur van dat afgekoelde water is van groot belang voor de zuinigheid van de hr-ketel.

Als gas wordt verbrand, ontstaan er waterdamp en koolstofdioxide (CO2). In de waterdamp, die als witte rook door je schoorsteen verdwijnt, zit warmte. Een slimme Nederlander uit Limburg, Jan Deckers, kwam op het idee om deze verborgen warmte te benutten. Zo is de huidige hr-ketel ontworpen, die warmte uit waterdamp haalt door condensatie.

Condensatie zie je ook tijdens het koken. In een pan met water gaan, door het toevoegen van energie (de gasvlam), de watermoleculen steeds heviger bewegen. Een aantal raken los en zweven weg: de waterdamp. Zodra de warme damp met iets koelers in aanraking komt zoals een deksel, koelt deze damp af en ontstaan opnieuw waterdruppels. De warmte in de druppels zorgen ervoor dat het deksel opwarmt.

In de hr-ketel gebeurt iets soortgelijks. Bij de verbranding van aardgas ontstaat waterdamp. Hierin zit veel warmte, maar die kan dus alleen gebruikt worden als de hete waterdamp met iets koelers in aanraking komt. Dat is dus de koele retourleiding, verstopt in een zogeheten warmtewisselaar! In plaats van geheel door de schoorsteen te verdwijnen, koelt hier de waterdamp deels af en ontstaan waterdruppels. Die hete druppels dragen de warmte over aan het cv-water en worden zo dus een bron van energie in plaats van afvalproduct.

De voorwaarde voor condensatie is dat de hr-ketel voldoende afgekoeld water terugkrijgt uit radiatoren, convector en vloerverwarming. Dit water moet 10°C (vloerverwarming) tot 20°C (radiatoren) kouder zijn dan de temperatuur van het aangevoerde warme water. Ook is van belang dat de temperatuur van het retourwater onder de 57°C blijft. Dit is de dauwpunttemperatuur van de waterdamp uit aardgas. Boven deze temperatuur is condensatie niet meer mogelijk en verdwijnt al deze energie dus uit de schoorsteen. Het waterzijdig inregelen is onmisbaar om dit proces goed te laten verlopen.

Een hr-ketel die condenseert heeft een minder hevige rookpluim. Er ontsnapt minder warmte uit de schoorsteen. Hoe kouder het terugkerende water uit de radiatoren, hoe meer condens ontstaat. Dit levert maximaal 11 procent extra energie op. Zo kan uit minder gas toch dezelfde hoeveelheid warmte gehaald worden.

Behalve de temperatuur is er nog meer waardoor de hr-ketel zuiniger werkt.

Is jouw systeem wel of niet goed afgesteld?

Hoe kun je controleren of jouw radiatoren op de juiste manier zijn afgesteld? Dat kun je doen door bij een koude radiator met je handen te voelen hoe deze de eerste minuut opwarmt.

• Verspreidt de warmte zich snel horizontaal aan de bovenkant van je radiator? Dan is de kans groot dat deze goed is ingesteld.

• Gaat het warme water snel verticaal retour naar de cv-ketel? Dan is deze radiator helemaal niet goed ingesteld.

Je kunt ook een aantal keer de temperatuur van de cv-leiding checken. Doe dat vlak onder de hr-ketel. Voel je steeds een duidelijk verschil tussen de aanvoer- en retourleiding? Dan gaat het waarschijnlijk goed. Maar bij slecht ingeregelde cv-installaties voel je nauwelijks verschil (minder dan 10 graden). Dat is een teken dat de installatie ingeregeld moet worden. Je kunt dan flink besparen.

Hoe moet je waterzijdig inregelen?

Het is dus belangrijk dat elke radiator ongeveer even snel warm wordt, ongeacht alle verschillen die er zijn. Bij elke radiator moet het water sneller of juist langzamer stromen. Dit zijn twee manieren waarop je dat kunt instellen.

1. Inregelen met de radiatorkraan

Sommige radiatorkranen zijn in te regelen. Ze zijn zoals het heet ‘voorinstelbaar’, waarmee je kunt bepalen hoeveel warm water door de radiator mag stromen. Misschien zijn sommige radiatoren bij jou thuis al eens vervangen en zijn deze al voorzien van inregelbare radiatorkranen.

Het is vrij ingewikkeld om alle inregelbare kranen te beschrijven, daarom staan hier slechts een aantal voorbeelden. Je hebt bij deze kranen een speciale inregelsleutel nodig. Het inregelen gaat vervolgens door telkens de temperatuur bij elke radiator te meten en deze net zo lang bij te stellen totdat hij correct stroomt. Sommige kraantypen zijn in te stellen op een nummer, waarbij je uit een tabel of app kunt lezen op welk nummer je de kraan moet instellen.

Wil je dat een installateur jouw cv-installatie gaat waterzijdig inregelen, dan zal hij hoogstwaarschijnlijk nieuwe radiatorkranen installeren. Die zijn namelijk sneller in te stellen voor installateurs, dan wanneer elke radiatoren op de juiste temperatuur moet worden afgesteld.

Een voorbeeld is de radiatorkraan Danfoss Dynamic Valve. Deze hoeft éénmalig worden ingesteld en heeft drukcompensatie. Zelfs als de druk in de installatie verandert (doordat bepaalde radiatoren in huis open of dicht worden gedraaid), blijven deze dynamische kranen de juiste hoeveelheid warm water afgeven. Ze passen zich zelf aan. Nog een voorbeeld is Eclipse van fabrikant Heimeier.

Dynamische kranen zijn wat duurder in aanschaf, maar besparen ongeveer een aantal procenten meer aan gas.

2. Inregelen met het voetventiel

Het voetventiel is een klein onderdeel dat zich aan de ‘uitgang’ van de radiator bevindt. Er zit een dopje op. Als je dat eraf draait, zie je het ventiel. Dit kun je eenvoudig open (linksom) of dicht (rechtsom) draaien met een universele inbussleutel.

Voetventielen zijn handig om een radiator makkelijk te vervangen zonder al het water uit de cv-installatie te moeten halen. Door zowel de radiatorkraan als het voetventiel dicht te draaien kan er geen water uit de installatie ontsnappen.

Het voetventiel is ook geschikt voor het waterzijdig inregelen. Sommige installateurs raden inregelen met het voetventiel af, omdat er een grotere kans op verstopping zou zijn. Vooral oude cv-installaties kunnen vervuild water hebben. De ergste vervuiling blijft hangen op de bodem van radiatoren. Het oplossen van het probleem is echter relatief simpel.

Hebben al jouw radiatoren een voetventiel? Lees dan hieronder hoe je daarmee zelf kunt waterzijdig inregelen.

De kosten van waterzijdig inregelen

Wat zijn de kosten van waterzijdig inregelen? De kosten van waterzijdig inregelen vallen in de meeste gevallen mee, zeker in tegenstelling tot zonnepanelen of bepaalde isolatiemaatregelen. Dat komt omdat de besparing van waterzijdig inregelen relatief hoog is. Daardoor zijn de kosten snel terugverdiend. Kun je het waterzijdig inregelen zelf doen, dan zijn de kosten het laagst. Lees hieronder meer.

Laten uitvoeren

Steeds meer installateurs bieden de service waterzijdig inregelen aan. Over het algemeen zijn de kosten hiervan € 200 tot € 400, afhankelijk welke aanpak de installateur kiest en hoe lang hij daar mee bezig is. Dit is dus alleen de tijd die een installateur nodig heeft om alle radiatorkranen in te regelen.

Zijn jouw huidige radiatorkranen niet geschikt om in te regelen? Dan moeten er nieuwe geplaatst worden en komen er kosten bij. Een nieuwe radiatorkraan kost tussen de € 15 en € 40 per stuk. In een gemiddelde woning staan zeven tot tien radiatoren.

Daarnaast betaal je voorrijkosten en dubbel uurtarief indien het werk met z’n tweeën uitgevoerd moet worden. Het werk duurt ongeveer 2 tot 4 uur.

De totale kosten voor het laten uitvoeren van waterzijdig inregelen zijn in een gemiddelde woning tussen € 700 en € 1000. Dat is nog steeds goedkoper dan zonnepanelen of bijvoorbeeld vloerisolatie! Ook zijn de kosten sneller terugverdiend.

Verenigingen van Eigenaren krijgen subsidie. Lees meer

Zelf doen

Als jouw radiatoren voorzien zijn van een voetventiel of inregelbare radiatorkraan, dan is het mogelijk om zelf proberen waterzijdig in te regelen.

Op internet is er een speciale inregelkit te koop waarmee je zelf de cv kunt inregelen met de benodigde spullen. Je krijgt thermometers en een boekje met instructie hoe het precies moet. Hiermee maak je zelf kennis met jouw cv-installatie en het principe van waterzijdig inregelen. De kit is ook geschikt voor vloerverwarming en stadsverwarming.

 
→ Energie en geld besparen met de inregelkit
 
 
Hieronder kun je zien hoe het inregelen werkt.

Uitleg: zelf radiatoren waterzijdig inregelen

Er zijn meerdere manieren om je cv-installatie in te regelen. Een makkelijke manier om dit zelf te doen is door te werken met de temperatuurmethode. Dit wil zeggen dat je van alle radiatoren de temperaturen meet en ze daarop gaat instellen. Het makkelijkst is door te werken met de voetventielen.

Inregelsleutels zijn te koop bij bouwmarkten of online zoals bol.com

Om de temperatuur en daarmee de doorstroming van de radiatoren te kunnen meten heb je een infrarood thermometer nodig. Dit apparaat kost circa een of twee tientjes en is onmisbaar bij het waterzijdig inregelen! Deze is te koop bij online shops als Bol.com en Aliexpress

 Koop ir-thermometer bij bol.com
 
Let op: heb je de inregelkit aangeschaft? Dan is de ir-thermometer meegeleverd.

 

Zo ga je waterzijdig inregelen

Let eerst hier nog even op:

• Zet elke radiator open.
• Zorg ervoor dat de ketel een tijdje blijft stoken (draai de thermostaat iets hoger en zet bijv. een buitendeur open).
• Wacht even tot de radiatoren goed warm zijn.
• Inregelen doe je het best in de herfst of winter, als je toch moet verwarmen.

Dan ga je met de ir-thermometer de temperaturen van alle radiatoren meten. Meet de temperatuur bij de aanvoer en de retour van elke radiator, dus waar het warme water de radiator binnenkomt en waar het de radiator weer verlaat.
Tip: om foute metingen te voorkomen kun je een stukje ondoorzichtig tape of iets dergelijks op de radiator plakken en daar de ir-thermometer op richten.

Bij alle radiatoren waar het temperatuurverschil tussen aanvoer en retour te groot is, ga je de inregelkraan of het voetventiel een beetje verder open draaien. Een te groot verschil in temperatuur betekent dat de radiator te langzaam stroomt en daardoor te weinig warm water krijgt en dus ook minder warmte afgeeft dan eigenlijk zou moeten.

Daar waar het temperatuurverschil te klein is, moet de kraan of het voetventiel een stukje dichtgedraaid worden. Dit heet ook wel ‘knijpen’. Het warme water stroomt in die radiatoren te snel, waardoor het te heet weer terug naar de ketel gaat.

Wacht ongeveer 10 minuten totdat je weer opnieuw aan de kranen of voetventielen gaat draaien. Breng elke keer kleine veranderingen aan. Let op dat elke verandering invloed heeft op het hele cv-systeem: als één radiator sneller gaat stromen, gaat het water langzamer door de andere radiatoren. Nieuwe radiatorkranen die dynamisch zijn, hebben hier geen last van. Voorbeelden zijn Heimeier Eclipse en Danfoss Dynamic Valve.

 

 

 

Wat zijn de goede temperaturen?

Als je de radiatoren gaat inregelen, moet je weten op welke temperatuur je ze moet instellen.

Warm water in de radiatoren moet de tijd krijgen om de warmte af te geven aan de ruimte. De temperatuur van het water dat de radiatoren verlaat (retour) moet ongeveer 20 tot 25% lager zijn dan het inkomende water. Dat betekent hoe warmer het water in de radiatoren is, hoe groter het temperatuurverschil mag zijn.

De temperatuur van het cv-water is nooit de hele dag hetzelfde. In de ochtend, als je huis nog koud is, zal de ketel het water flink opwarmen. Er is een hoge temperatuur nodig om een koude woning snel warm te krijgen. Overdag kan met minder heet water de woning op gelijke temperatuur gehouden worden.

Zonder inregelen blijft het temperatuurverschil vaak te klein, bijvoorbeeld tussen 5 en 10 graden. Het is dus niet voldoende om alleen de instellingen van de ketel aan te passen en niet waterzijdig in te regelen. Radiatoren moeten ieder minimaal rond de 15 graden temperatuurverschil hebben.

Het inregelen doe je als alle radiatoren behoorlijk warm zijn geworden en de ketel op een lagere snelheid verder blijft branden. Je probeert dan het temperatuurverschil van alle radiatoren rond de 15 graden te krijgen. Mocht de ketel tijdelijk wat harder branden op een hogere temperatuur, zoals vroeg in de ochtend het geval kan zijn, dan zal het temperatuurverschil tijdelijk wat toenemen.

 
In de tabel zie je dat door het inregelen de retourtemperatuur eigenlijk niet meer boven de dauwpunttemperatuur uitkomt. Daardoor condenseert de hr-ketel dus altijd, waardoor er energie gehaald kan worden uit de rookgassen. Dat bespaart energie!

Zuiniger verwarmen: hr-ketel goed instellen

Waterzijdig inregelen levert de grootste besparing om zuiniger te verwarmen. Daarnaast kan het ook waardevol zijn om de instellingen van je hr-ketel aan te passen waardoor deze nog zuiniger gaat branden. Hieronder staan tips wat je zelf kunt doen.

1. Vermogen van de cv

Het vermogen van de cv betekent eigenlijk niets anders dan de grootte van de vlam in de ketel. Het vermogen heeft dus met kracht en snelheid te maken en wordt uitgedrukt in kiloWatt (kW).

Hoe meer warmte nodig is of hoe sneller er verwarmd moet worden, hoe meer vermogen de hr-ketel levert. Moderne ketels bepalen zelf welk vermogen het beste past (dit heet moduleren). Ze gebruiken hierbij de metingen van de thermostaat, die de actuele temperatuur in huis en de gewenste temperatuur doorgeeft.

Je zou denken dat de ketel zelf uitzoekt welk vermogen het beste past. Deels is dat waar, maar alleen als de radiatoren waterzijdig zijn ingeregeld. Is dat niet het geval en blijft het temperatuurverschil tussen aanvoer en retour te klein, dan stookt de ketel lekker door. Wordt het temperatuurverschil groter, dan gaat de ketel op een gegeven moment juist minder hard branden. De juiste doorstroming in de radiatoren (het waterzijdig inregelen) bepaalt dus voor een belangrijk deel het passende vermogen wat de ketel moet leveren.

Er is nog wat extra gas te besparen door het vermogen nog rustiger af te stellen. Vaak staat het vermogen op de fabrieksinstelling, maar die is voor de meeste gemiddelde woningen hoger dan nodig. Een te hoog vermogen veroorzaakt tikkende cv-leidingen en meer geluid uit de ketel. Dit gebeurt met name als de ketel de temperatuur in huis meerdere graden moet verhogen, bijvoorbeeld in de ochtend als de verwarming ’s nachts uit is geweest.

Een vermogen dat veel hoger is dan het vermogen van alle radiatoren samen, is vergelijkbaar met een klein pannetje boven een grote gasvlam. Wie op (half) laag gas kookt, is iets meer tijd kwijt om de maaltijd te bereiden maar bespaart wel tot 60% energie (bron: Voedingscentrum). Door de snelheid en overcapaciteit krijgt de warmte uit de gasvlam minder tijd om goed te worden overgedragen aan het verwarmingswater. Daarom bespaart het verlagen van het vermogen gas.

Vermogen cv-ketel verlagen

Om nog meer gas te besparen, kun je dus proberen het vermogen van de hr-ketel meer te verlagen. Behalve tijdens uitzonderlijke vrieskou of huizen zonder enige isolatie zal het verwarmen van je huis met een lager vermogen probleemloos gaan. Bij goed geïsoleerde woningen is vaak het laagste vermogen (bijvoorbeeld 7 kW) al ruim voldoende, zeker als de verwarming ’s nachts uit gaat.

Stel je een te laag vermogen in, dan kan het warm stoken in de ochtend te lang duren. Welk vermogen het beste past, is een kwestie van uitproberen.

2. Pompsnelheid verlagen

Het doel van waterzijdig inregelen is dat het warme water rustiger door de radiatoren stroomt. Daardoor krijgt het de tijd om de warmte over te dragen aan de ruimte waar deze in staan. Dankzij het inregelen wordt het temperatuurverschil tussen het inkomende en uitgaande water van radiatoren groter. Het water gaat een stuk langzamer stromen.

Het is dus ook logisch dat de pomp van de hr-ketel langzamer gaat draaien. Behalve het verlagen van het vermogen, is het vaak ook nodig om de (maximale) pompsnelheid lager in te stellen. Dit verlaagt het stroomverbruik en vermindert ruis in de cv-leidingen.

Lees in de handleiding of op internet hoe je de pompsnelheid kunt verlagen. Of bekijk hieronder filmpjes met uitleg over bepaalde merken hr-ketels.

3. Temperatuur cv-water verlagen

Stel, het is ochtend en koud in huis. Je zet de thermostaat 5 graden hoger. De ketel zal dan naar een zo hoog mogelijke temperatuur gaan werken.

Vaak staat de temperatuur van dit cv-water standaard rond 80 of zelfs 90 graden. Hierdoor stookt de hr-ketel veel minder zuinig. Deze hoge temperaturen zijn alleen nodig in een heel oud tochtig huis waar het ’s nachts binnen enorm afkoelt en waar men ’s ochtends het huis vlot weer warm wil krijgen. Zulke woningen zijn er niet veel meer.

Op lagere temperatuur brandt de ketel zuiniger. Bijvoorbeeld bij 30°C retour stookt de ketel zo’n 11% zuiniger dan bij 60°C retour. Daarnaast ontsnapt bij lagere temperaturen minder warmte via de cv-leidingen. De meeste woningen worden ook goed warm met een cv-temperatuur tussen 60 en 70 graden. Bij goed geïsoleerde woningen zou 60 graden al meer dan genoeg moeten zijn. De extra tijd die het kost om je woning warm te krijgen is beperkt.

Mocht het tijdelijk flink koud worden, dan kun je de temperatuur simpel verhogen om een te lange opwarmtijd te voorkomen. Een goede tip is ook om radiatorventilators te installeren op of onder radiatoren in de woonkamer. Deze zorgen voor een grotere afgifte van warmte uit de radiatoren ondanks dat deze minder heet water krijgt.

Sneller verwarmen op lage en zuinige temperatuur

Verwarmen met een lage temperatuur wordt de toekomst, want dat is energiezuiniger. Speciale radiatoren of vloerverwarming werken op een lage temperatuur. Gewone radiatoren hebben juist een hoge temperatuur nodig om ruimtes (snel) te kunnen verwarmen.

Wil je gewone radiatoren op een lagere temperatuur en dus zuiniger laten verwarmen? Dan kan een radiatorventilator daarbij helpen. Dit product is in Nederland uitgevonden en werkt heel eenvoudig: kleine ventilatoren halen meer warmte uit de radiator en maken deze dus krachtiger. Daardoor gaat het opwarmen van je kamer sneller en is ook een lagere en zuinigere cv-temperatuur mogelijk!

Lees meer over de radiator ventilator

Kapotte radiatoren opsporen

Met de infrarood thermometer kun je ook fouten in de installatie ontdekken. Helaas komt het regelmatig voor dat radiatoren verkeerd zijn aangesloten. Dat is het geval als een radiator onderin het warmst is. Dat is nooit goed. Heb je na de aanpassingen twijfels of er een radiator niet goed werkt? Schakel dan de hulp in van een expert.

Cv-ketel bijvullen en ontluchten

Als je bezig bent, kijk dan meteen even naar de druk van de cv-installatie. Is deze te laag (minder dan 1 bar), dan moet hij bijgevuld worden. Een te lage druk is de oorzaak dat radiatoren niet goed warm worden. Wist je dat je energie bespaart met een juiste cv-druk? Hoe je de cv makkelijk zelf bijvult, lees je op cv-ketel bijvullen.

Ook is het belangrijk dat de cv-installatie ontlucht is. Lucht veroorzaakt tikken in de leidingen. En lucht blokkeert de verspreiding van warmte over de radiatoren. Dat kost dus extra gas om je woning warm te krijgen. Het ontluchten is niet moeilijk. Lees hoe het werkt op cv ontluchten.

Maak je centrale verwarming nóg zuiniger!

Radiator ventilator	Cv-leidingen isoleren	Radiatorfolie
Sneller en goedkoper verwarmen met de radiator ventilator. Bespaar meer dan € 100 per jaar!	Isoleer zelf de leidingen van je cv die door onverwarmde ruimtes lopen. Bespaar € 2 per meter!	Bespaar tot ruim € 100 per jaar met onzichtbare radiatorfolie!
Bekijk radiator ventilator	Lees meer over cv buisisolatie	Bekijk radiatorfolie